एक सम्बाद प्रहार अनेक

हिजो मात्र जमलको Paradise मा पुस्तकहरु खरिद गरौं भनेर यसो छिरेको थिएँ । केही पुस्तक खरिद गर्ने मनसाय थियो । मैले खोजेको एउटा पुस्तक बारे पसलेलाई सोधे । त्यो पुस्तक रहेनछ । पसलेले भने ‘भाई यो पुस्तक पसलमा नेपालीमा लेखिएको पाइन्दैन, भोटाहिटीमा मात्र पाउछ ।’
मैले भने –‘ए ! हो दाई’
पसले भने –‘ हो त भाई’
यति कुरा भएपछि केही नभनी राजनीति र इतिहास सम्बन्धी पुस्तक हेर्न थाले । पसलेलाई लागेछ, यो मान्छेले मेरो कुरा बुझेन ।
पसलेले भन्यो – ‘भाई यहाँ अंगे्रजी पुस्तक मात्र छन् ।’
अंग्रेजी चाहि अनुहार हेरेरै पढ्न आउदैन भनेर हो या किन यसो भने तुरुन्तै मैले पनि प्रश्न त गर्नै प¥यो – ‘मैले पनि खोजेको अंग्रेजी नै हो, त्यहि भएर हेर्दैछु, के हेर्न नमिल्ने हो ?’
पसलेले मुख अमिलो बनाउदै भन्यो – ‘होइन, तपाईले नेपाली खोजे जस्तो लागेर भनेको हो, अन्यथा होइन ।’
मैले भने – ‘सुरुवातमै छैन भन्ने उत्तर तपाईको मुखबाट पाइसके पछि एउटै कुरा दोहो¥याउनु भनेको पक्कै मेरो अनुहार हेरेर हो । अन्यथा होइन ।’
यति भनेर म बाहिरिए । यो कुरा मन मनै सोचे अनि यस्तै एक घट्ना याद आयो । त्यो एक वर्ष अघिको कुरा हो । पहाडदेखि झर्दै गरेको बस थियो । म बुधबारेदेखि चारआली झर्नु थियो । म त्यहि पहाडदेखि झरेको बसमा चढे । मान्छे खचाखच भरिएको थियो । म ढोकाकै छेउमा उभिए । खलासीले “अलि पछाडि सर्नुस” भन्यो । म चाहि ठट्टा गर्दै “म पछाडि सर्ने मान्छे परिन भाइ सके अगाडि चाहि सर्छु ।”
त्यसपछि उसले मेरो अनुहार हे¥यो अनि सोध्यो – ‘तपाई लाहुरे हो ?’
‘के म लाहुरे जस्तो छु ?’ प्रतिप्रश्न गरे ।
खलासीले भन्यो – ‘लाहुरे जस्तो लाग्यो र सोधेको हो दाई ।’
मैले भने –‘भाइलाई लागेर होइन, मेरो अनुहार हेरेर चाहि सोधेको पक्कै हो । मंगोल अनुहारलाई बाहुन क्षेत्रीले देख्ने लाहुरे मात्रै त हो ।’ यति भनेपछि गाडिका प्यासेन्जर सबैले हाँसे ।
यति भनेपछि खलासी पनि चुप लाग्यो ।
आफूलाई चित्तै बुझेन अनि थपे ‘मंगोलको अनुहारले लाहुरे, डोके, पाले भनेर चिनिन्छ, बाहुन क्षेत्री चाहि अनुहारैले हाकिम यो भाइको आशय पनि यहि हो ।’
यो कुरा सुनेपछि मंगोलहरुले हो यो कुरा सत्य हो भन्न थाले त्यसपछि आफ्नो पालो मंगोलको प्रसंग जोडेर कुरा अघि बढाउला भनेको ठ्याक्क चाराली पुगियो । गन्तव्यमा पुगेपछि गन्थन गर्ने कुरा पनि भएन । कुरो त्यतिकैमा रोकियो ।

मैले जोड्न खोजेको प्रसंग के हो भने नेपालमा बाहुन क्षेत्रीले हरेक क्षेत्रमा कसरी अपमान गरिरहेको छ । कसरी वेवकुफ बनाइरहेको छ । कुनै न कुनै माध्यमबाट उसको घृणीत व्यवहार सहनु परेको छ । यहाँ एउटा सामान्य खलासीले समेत हामीलाई लाहुरे देख्छ । एउटा पसलेले अनपढ गवार र केही नबुझ्ने अवुझ देख्छ र त्यस्तै ब्यवहार गर्छ । यहाँ कुरो सानो जस्तो लागेको भएता पनि गहिरो मनन् गर्ने हो भने यो वर्णभेदी racial discrimination व्यवहार हो । किन भने रंगको आधारमा नाकको आधारमा दोस्रो व्यक्तिलाई गरिने व्यवहार संसारकै कलंक र घृणीत व्यवहार हो । अफ्रिकामा नेलसन मण्डेलाले anti-apartheid रंगभेद विरुद्धको लडाई लड्दा २७ वर्ष जेल बिताउनु परेको इतिहास नजिर छ । अमेरिकामा डा. मार्टिन लुथर किंगले लडे । नेपालमा डा. गोपाल गुरुङ र उहाँद्वारा स्थापित मंगोल नेशनल अर्गनाइजेशनले लडेको लडाई उस्तै नै हो । यहाँ चाहिँ वर्णभेद (रेसियल डिस्व्रिmमिनेसन) छ । जुन बाहुन क्षेत्रीले लागु गरेका छन् । त्यसैको ज्वलन्त उदाहरण हो लाहुरे, लाहुरे भनेको मंगोलहरु मात्रै हुन्छन्, हाकिम सबै बाहुन मात्र । यो मानसीक सोच भरिदिएको छ । पढ्न जान्ने सबै बाहुन क्षेत्री मात्र हुन्छन्, मेहनत गर्ने बाहुन क्षेत्री मात्र हुन्छ, अनि बाहुनले चाहि टुप्पी कसेर पढ्छ भन्ने मानसिक छाप बसाइ दिएको छ ।
यो त एउटा उदाहरण हो । यस्ता व्यवहार मंगोलहरुले कति खेप्नु परेको छ । यदि त्यो ठाउँमा बाहुन क्षेत्री हुन्थ्यो भने सहन सक्थ्यो ? आज बाहुन क्षेत्रीलाई बिदेशी भन्दा चित्त दुख्छ । वास्तविक बिदेशीलाई बिदेशी भन्दा त्यति चित्त दुखाइ हुन्छ भने यो देशको मूलबासीलाई देशै बिहिन फिरिंगे, शरणार्थी, भूमिहिन सुकुम्बासी बनाउदा कस्तो होला त्यो मनन् गरेको खोइ बाहुन क्षेत्रीले ? यत्रो पाँच सय बर्ष सम्म शोषण गरेर आज उठ्न, जुट्न, जुझ्न नसक्ने अपाङ्ग बनाएको मंगोलले आफ्नो अन्यायको तिब्र आक्रोश पोख्दा कसैलाई चित्त दुखाई हुन्छ भने हाम्रो त बाध्यता हो ।

जय मंगोल !